BBC “20 yıldan fazla özgür ticaret yaptım elektronik üzerine. 2019’da piyasadan ötürü işlerim bozuldu, iflas ettim. İkinci el elektronik alım satımı yapıyordum.
“Örnek olarak bir tabletin dokunmatiğini 15 liraya alıyordum, ansızın o dokunmatik 65 liraya yükseldi. Biz küçük esnafız, sermayemiz yetmez, o kadar gücümüz yok.”
Adana’da yaşayan 42 yaşındaki Boran*, 2018’deki kur krizi sonrası işleri bozulan bireylerden.
İflas etmesinin akabinde trafik kazası geçirmiş, o yüzden hayatının “iki yılının açlık ve sefalet içinde” geçtiğini anlatıyor:
“Ben bu yaşa geldim televizyonum olmadı, buzdolabım yok. Telefonum bozuldu, bir sene telefonsuz kaldım. Düşünün 20 sene elektronik işi yapan birisiniz ancak bir sene telefonsuz yaşıyorsunuz.”
Ancak Boran yalnızca kendisinin zorlanmadığını vurguluyor:
“20 sene ayakta durmuşsunuz, tıpkı işi yapmışsınız, ansızın batıyorsunuz. Ben bu türlü anlatıyorum fakat herkes misal durumda. Benim etrafımda benden büyük, 25 yıldan fazladır bu işi yapanlar var; bir bakmışım adam kepengini indirmiş, memleketine gitmiş. Tahminen 3-5 trilyonluk eseri var, lakin ziyanına satmış. Çok sayıda kişi benim üzere iflas etti.”
‘Teknolojik aletlerin fiyatları uçtu’
Boran’ın kıssası aslında Türkiye’deki yüksek enflasyonun yalnızca son birkaç ayın sorunu olmadığının bir göstergesi.
Türk Lirası’nın 2018’den beri dolara karşı yaşadığı şiddetli kıymet kaybı, yüksek enflasyonun en büyük nedenlerinden biri.
Kurdaki süratli yükseliş, ithal edilen teknolojik ve elektronik eserler ile elektrikle çalışan aletlerde direkt tesirini gösteriyor.
Bu durum da mesleği teknolojiye dayanan bireyleri, hobi olarak teknolojiyle içli dışlı olanları, konutuna buzdolabı, fırın, televizyon üzere temel gereksinim materyallerini almak isteyen şahısları etkiliyor.
Fotoğrafçı, influencer ve prodüktör Birincinin Karacan da teknolojik aletlerdeki fiyat artışlarından usanmış.
Instagram’a koyduğu fotoğraflarıyla büyük bir takipçi kitlesine ulaşan Birincinin, kameraların, lenslerin, bilgisayarların, yapım işi için gereken yazılımların fiyatlarının “uçtuğunu” söylüyor:
“Ekipmanımda çok önemsemediğim bir Sony lens var. 1500 TL civarındaydı o lens. Bir öğrenci 1-2 ay para biriktirse alabilirdi. Artık o lens 8 bin liralara çıktı. Benim hani keşke elimde olsa da, fotoğraf çeksem dediğim makine 117 bin lira oldu.”
Kredi çekip kamera ve bilgisayar alanlar
İlkin, kameralarda ve lenslerde artan fiyatların fotoğrafçılığa hobi olarak başlamak isteyenlerin gözünü korkuttuğunu söylüyor.
“Başlangıç düzeylerindeki bir kamera için 15-20 bin lirayı gözden çıkarman lazım. Bu işe bir hobi olarak başlamak isteyenler bu sayıları duyunca vazgeçiyor.
“Sirkeci’de esnaflardaki durum da şu, beşerler ya hiçbir şey almıyor ya da varını ağırı yatırıp alıyor, zira bir daha bu fiyatlardan bulamam psikolojisi var. Saçma sapan krediler çekip bilgisayar ya da fotoğraf makinesi alan beşerler görmeye başladık.”
‘Dünya ile teknoloji farkı büyüyor’
İlkin’in altını çizdiği bir başka mevzu da Türkiye’den çıkış yapan ya da kimi modellerini Türkiye’de satışa sunmayan teknoloji şirketleri.
Xiaomi, Sony üzere farklı markalar, birtakım aygıtlarını ya da modellerini, çok yüksek fiyatlardan satmaları takdirinde marka kıymetlerinin ziyan görmesinden tasa ettikleri için Türkiye’de satışa çıkarmıyor.
İlkin’e nazaran bu, Türkiye’de birkaç jenerasyonun dünya ile ortasındaki teknoloji farkının artmasına yol açacak:
“Sen, ben, Türkiye’de yaşayan beşerler son teknoloji ile tanışamamış oluyoruz. Apple mesela Eylül’de yeni aygıtlarını duyuracak. Dünya seyrinde devam ediyor, biz burada bir kaosun içindeyiz.
“Apple, Xiaomi, Huawei, Sony, Samsung, hepsi yeni bir şeyler üretiyor, yeni teknolojilerle geliyor. Dünya demiyor ki, ‘Bir dakika arkadaşlar, Türkiye’de kriz var, biz teknolojik gelişmeleri yavaşlatalım’. Dünya devam ederken biz bir şey üretemiyoruz. Külfetimiz bu.”
Getty Images Meslekleri son teknolojilere erişimi gerektiren freelancerlar masraflarını karşılamakta vakit geçtikçe daha çok zorlanıyor ‘Telefon paketini bile güç alıyorum’
Türkiye’deki gençler, dünyanın öteki yerlerinde yaşayan yaşıtları kadar kolay bir biçimde bilgisayar oyunlarına ve oyun konsollarına ulaşamamaktan şikayetçi.
Bir hobi olarak teknolojiye erişimlerinin kısıtlı olmasından yakınan gençler, eğitimleri için gereken bilgisayar ve tablet üzere aygıtlara da ulaşmakta zahmet çekiyor.
2020 yılında Oxford Üniversitesi’nin yaptığı bir araştırma, görüntü oyunlarının akıl sıhhati için yararlı olduğunu ve bireyleri daha keyifli kıldığını ortaya koydu.
Diğer yandan oyun bölümü, dünya çapında sinema ve müzik dallarının toplamından daha yüksek bir büyüklüğe ulaştı.
Bütün dünyada gençlerin hayatlarının vazgeçilmez bir ögesi haline dönüşen teknolojinin Türkiye’de ulaşılması güç bir alan haline gelmesi gençlerin en büyük problemlerinden.
Konya’da yaşayan Serkan*, “Oyun fiyatları çok arttı, oyun alamıyoruz, tişört ve şort üzere yazlık giysi alışverişi yapamıyoruz, tatile gidemiyoruz, telefon paketi bile alırken elim sıkıntı gidiyor satın al tuşuna. 19 yaşında birisi için ziyadesiyle güç bir yaşam” diyerek anlatıyor bu durumu.
Getty Images Türkiye’de gençlerin hem son model telefonlara hem de internet paketlerine erişimi gitgide zorlaşıyor Bilgisayar kullanan çocukların oranı düştü
Hele ki pandemide öğrencilerin eğitim hayatlarına devam edebilmesi için bilgisayar, tablet ve internete erişimi hayati bir değere erişti.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) datalarına nazaran 2013 yılında tablet, masaüstü ya da dizüstü bilgisayar kullanan çocukların oranı yüzde %60,5 iken bu sayı 2021’de %55,6’ya düştü.
Her ne kadar sokak röportajlarında kimi vatandaşlar ve gençler ortasında “Çıkar telefonunu” tartışması yaşansa da bürokratik sebeplerle de internete, telefona ve bilgisayara erişim her yaştan insan için gitgide ehemmiyet kazanıyor.
Türkiye’de e-devleti kullanan şahısların sayısı 60 milyona ulaştı.
Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat Oktay, “e-Devlet kullanıcısı olabilecek 15 yaş üstü her 10 bireyden 9’u dijital Türkiye’nin kapısını açıyor” dedi.
Ankara’daki bir üniversite öğrencisi ise, “Her şey çok değerli, kıyafet bile alamıyorum. Telefonuma internet yükleyemiyorum, bu sahiden çok üzücü” diyerek anlatıyor internete erişimde yaşadığı kısıtlamayı.
‘Evdeki televizyon eskidi, lakin imkanım yok’
Enflasyon altında ezilen yalnızca teknolojik aletler değil, rastgele bir konutun en temel eşyalarını oluşturan elektrikli aletlerin fiyatlarında da son birkaç yıl içinde çok yüksek değişimler yaşandı.
Bugün bir mutfağın mecburî ihtiyaçları olabilecek elektrikli aletlerin fiyatlarının yıllar içinde nasıl değiştiğini, farklı vakit dilimlerindeki satış sayılarını derleyerek sunan oldukça.com’dan inceledik.
BBC Sitedeki en uygun fiyatlı eşyalardan yaptığımız derlemeye nazaran bir mutfağı oluşturmak için bir yıl evvel en az 3 bin 94 TL harcama yapmak gerekiyordu.
Bugün ise toplamda en az 4 bin 785 TL ödemek gerekiyor.
Diyarbakır’da yaşayan öğretmen Yakup*, “Kendime ve çocuklarıma rastgele bir elektronik eşya alacak durumum yok. Konuttaki televizyon eskidi, yenisini almam gerekiyor ancak imkanım yok” diyor.
İstanbul’da yaşayan bir emekçi ise masraflarından kısmak için elektrikli aletleri daha az kullandığını, ütü, fırın ve klimayı söküp hurdacıya verdiğini anlatıyor.
Adana’da elektronik ticareti yaparken iflas eden Boran ise bugün en çok besin alışverişi yapmakta zorlandığını anlatıyor. “Yıllardır sokak hayvanlarını besledim, kedilerin maması bitmiş lakin alamıyorum. Markete gidiyorum, tek başıma bir beşerim, o fiyatları görünce benim moralim bozuluyor” diyor ve ekliyor:
“Keşke benim hayatımı kameraya çekseniz de ulusal gelirimiz düzgün diyen insanların gözüne soksanız.”
*İsmi değiştirilmiştir.
- Enflasyon hayatınızı nasıl etkiliyor?