‘Yılanların Öcü’, ‘Irazcanın Diriliği’, ‘Onuncu Köy’ yapıtlarıyla edebiyat dünyasında değerli bir yer edinen eğitimci, sendikacı ve muharrir Yoksul Baykurt’un vefatının üzerinden 23 yıl geçti.
Asıl ismi Tahir olan muharrir, çiftçi Elif ve Veli Baykurt’un altı çocuğundan biri olarak 1929’da Burdur’un Yeşilova ilçesine bağlı Akçaköy’de dünyaya geldi. Akçaköy İlkokulunda 1936’da tahsile başlayan Baykurt, babasının 1938’de vefatı üzerine, dayısı Osman Erdoğuş’un yanına Balıkesir’e taşındı. O devir İkinci Dünya Savaşı’nın başlamasıyla dayısı askere alınan Baykurt, tekrar Akçaköy’e döndü.
‘Fesleğen Kokulum’ isimli birinci şiirini 1945’te ‘Türk’e Doğru’ isimli mecmuada yayımlayan usta muharririn şiirleri, 1947’de Kaynak mecmuasında okurla buluştu. Şair, bu yıllardan itibaren yokluk ve çabayla geçen hayatı üzerine yapıtlarında ‘Fakir Baykurt’ ismini kullanmaya başladı.
HAYATINI DEĞİŞTİREN YER: KÖY ENSTİTÜSÜ
Fakir Baykurt, 1942’de ağır bir sıtma geçirdi. 1943’te ilkokul eğitimini bitirdi. Şiir yazmaya bu periyot başlayan muharrir, 1948’de Isparta Gönen Köy Enstitüsü’nden köy öğretmeni olarak mezun oldu. Edebiyatla ilgilenmesi üzerine köy enstitüsüne kütüphane lideri seçilen Baykurt, bu kütüphane vesilesiyle de kendini geliştirme fırsatı yakaladı.
Başarılı edebiyatçı, öğretmenlik serüvenine ait yaptığı bir açıklamada şunları söylemişti:
“Öğretmenliğe 1948’de Isparta Gönen Köy Enstitüsü’nü bitirerek girdim. Birinci atandığım Kavacık’ta üç yıl kaldım. Burası Yeşilova ilçesine bağlı, kendi doğduğum Akçaköy’e yakın bir dağ köyüydü. Kavacık’tan sonra sıhhat nedeniyle Dereköy’e geçtim. Öğretmenlikte hiç gözden uzak tutmadığım prensip, yüklendiğim vazifesi mesleksel açık vermeden yapmaktı. 1960 ocak ayında bakanlık buyruğuna alındım. 27 Mayıs 1960 sonrası Ulusal Eğitim Bakanı Prof. Fehmi Yavuz’la konuşup ilköğretim müfettişi olarak vazifeye başladım.”
İLK ROMANI ‘YILANLARIN ÖCÜ’NÜ 1954 YILINDA YAZDI
Muzaffer Hanım ile 1951’de evlenen Baykurt’un, bu evlilikten oğlu Tonguç ve kızları Işık ile Sönmez dünyaya geldi.
Baykurt, 1953’te Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü Edebiyat Bölümü’ne başladı. Tıpkı periyot Uğraş isimli mecmuada yazmaya başlayan Baykurt, kimi yazıları sebebiyle soruşturmaya tabi tutuldu.
Köy hayatını anlatan birinci romanı ‘Yılanların Öcü’nü 1954’te kaleme alan Baykurt’un bu romanı daha sonra tiyatro ve sinemaya uyarlandı.
Fakir Baykurt, 1955’te üniversiteden mezun oldu ve Sivas’ın Hafik ilçesine öğretmen olarak atandı. 1957’de Ankara Piyade Yedek Subay Ortaokulu’nda vatani vazifesini tamamlayan usta muharrir, askerlikten sonra Artvin’in Şavşat ilçesinde öğretmenliğe devam etti.
Bir devir Cumhuriyet gazetesinde yayımlanan yazıları nedeniyle öğretmenlikten alınan muharrir, Ankara Yapı İşleri Müdürlüğünde görevlendirildi, 27 Mayıs 1960 darbesinden sonra ise Ankara ilköğretim müfettişliğine getirildi.
TÜRKİYE ÖĞRETMENLER SENDİKASI’NIN BİRİNCİ BAŞKANI
Yazar, 1962-1963’te ABD’ye giderek Indiana Bloomington Üniversitesi’nde ders araçları konusunda uzmanlık eğitimi gördü. Türkiye’ye dönmesinin akabinde bir mühlet müfettişlik yapan Baykurt, Türkiye Öğretmenler Sendikası’nın (TÖS) kuruluşunda rol alarak başkanlık misyonunu üstlendi.
CEZAEVİNE GİRDİ
Türkiye Öğretmenler Dernekleri Ulusal Federasyonu’nun (TÖDMF) genel başkanlığını da yapan Baykurt, 1966’da Ulusal Folklor Enstitüsü’ne uzman olarak atandı ve tıpkı yıl Kültür ve Turizm Bakanlığı’nda danışmanlık yaptı. 1969’da Türkiye çapındaki birinci öğretmenler boykotuna katıldığı için bir kere daha açığa alınan muharrir, 12 Mart 1971’deki darbeden sonra da uzun müddet tutuklu kaldı.
Orta Doğu Teknik Üniversitesinde halkla bağlar ve yayın müdürlüğü vazifelerinde de çalışan Yoksul Baykurt, 1977’de İsveç’te öğretmen yetiştirme çalışmalarına katıldı.
Fakir Baykurt, 1979’dan sonra Almanya’nın Essen eyaletinin Duisburg kentinde yaşamaya başladı. Duisburg’da Yabancı Çocuk ve Gençlerin Teşvik ve Bölgesel Çalışma Kurumunda eğitim uzmanlığı yapan usta muharrir, 1986’da öğretmenliğe başladı, 1995’te Pestalozzi Okulu’ndan emekli oldu.
Baykurt yurt dışında oluşan Türkiye Aydınlarıyla Dayanışma Girişimi’nin idaresinde de vazife aldı.
Usta kalem, toplumcu gerçekçi bir yaklaşımla kısa hikayeler kaleme aldı. Yazıları Yeditepe, Yücel, Varlık, Fikirler, Kaynak, İmece, Yazın, Sanat Olayı, Cumhuriyet, Üniversal ve Taraf isimli gazete ve mecmualarda yayımlandı.
Diline doğal, yalın, şiirsel bir halk Türkçesi hakim olan Baykurt, 1950-1970’te tesirli olan köy edebiyatı hareketinin önde gelen temsilcisi olarak da gösterildi. Muharrir, ‘Tırpan’ ve ‘Kaplumbağa’ isimli romanlarında imgesel öğelerden yararlandı.
11 EKİM 1999’DA HAYATINI KAYBETTİ
Fakir Baykurt, 11 Ekim 1999’da Almanya’nın Essen kentinde pankreas kanseri nedeniyle 70 yaşında hayatını kaybetti ve Zincirlikuyu Mezarlığı’na defnedildi.
Eserleri Bulgarca ve Rusça başta olmak üzere birçok lisana çevrilen müellifin aldığı en önemli mükafatlar şöyle:
Yunus Nadi Roman Mükafatı, TRT Sanat Mükafatları, Türk Lisan Kurumu Roman Mükafatı, Sait Faik Öykü Armağanı, Orhan Kemal Roman Armağanı, Avni Dilligil Tiyatro Mükafatı, Berlin Senatosu Çocuk Yazını Mükafatı, Alman Sanayi Birliği (BDI) Yazın Mükafatı, Sedat Simavi Roman Mükafatı, Ömür Radyo Ustalara Hürmet Onur Mükafatı, Pir Sultan Abdal Derneği Ödülü
Kaleme aldığı eserler ise şunlar:
* Roman: “Yılanların Öcü”, “Irazcanın Dirliği”, “Onuncu Köy”, “Amerikan Sargısı”, “Tırpan”, “Köygöçüren”, “Keklik”, “Kara Ahmet Destanı”, “Yayla”, “Yüksek Fırınlar”, “Koca Ren”, “Yarım Ekmek” ve “Kaplumbağalar”
* Hikaye: “Çilli”, “Efendilik Savaşı”, “Karın Ağrısı”, “Cüce Muhammet”, “Anadolu Garajı”, “On Binlerce Kağnı “Can Parası”, “İçerdeki Oğul”, “Sınırdaki Ölü”, “Gece Vardiyası”, “Barış Çöreği”, “Duirsbug Treni”, “Bizim İnce Kızlar” ve “Dikenli Tel”
* Toplum ve Eğitim Yazıları: “Efkar Tepesi”, “Şamaroğlanları”, “Kerem ile Aslı”, “Kale Kale”, “Kaplumbağalar”, “Topal Arkadaş”, “Yandım Ali”, “Sakarca”, “Sarı Köpek”, “Dünya Güzeli”, “Saka Kuşları”, “Bir Uzun Yol” ve “Dostluğa Akan Şiirler” (AA)