Osmanlı padişahlarından 4. Mehmed periyodunda, Vani Mehmed Efendi tarafından 1665 yılında yaptırılan, büyük bir kısmı ahşaptan oluşan ve halk ortasında “Vaniköy Camisi” olarak bilinen Vani Mehmed Efendi Mescidi, 15 Kasım 2020’de meydana gelen yangında büyük hasar gördü.
Yangının akabinde kullanılmaz hale gelen caminin onarımı için Kalyon Vakfı, Vakıflar 2. Bölge Müdürlüğü ve Mehmet Vani Vakfı ortasında “Vaniköy Cami Proje-Uygulama ve Etraf Düzenlemesi Onarım Protokolü” imzalandı. Mescitteki çalışmalar, 8 Temmuz 2021’de Müdafaa Kurulunca onaylanan onarım projesi doğrultusunda başladı.
Daha evvel yapılması planlanan onarım kapsamında yangından 1 yıl evvel 3 boyutlu lazer tarama manzaraları kaydedilen cami, bunlardan da faydalanıp aslına uygun halde ihya ediliyor.
Cami ve bitişiğindeki hünkar kasrı ile avluda bulunan müştemilat, şadırvan ve parsel duvarlarındaki onarım ve tamir çalışmaları süren mescitte yangının bıraktığı izler siliniyor.
Özenle yürütülen onarım çalışmalarının yıl sonuna kadar tamamlanması planlanan 3,5 asırlık tarihi cami küllerinden doğmaya hazırlanıyor.
“Ahşap kısımlarının neredeyse tümü yanmıştı”
Vaniköy Mescidi Onarımı Proje Müdürü Yüksek Mimar Nuran Nar, Osmanlı padişahlarından 4. Mehmed’in şu anki ismiyle Vaniköy bölgesini hem sultan hocalığı hem ordu vaizliği yapan Vani Mehmed Efendi’ye temlik ettiğini, onun da 1665’te buraya cami, küçük bir medrese ve çeşme yaptırdığını anlattı.
Nar, Birinci Mahmud’un 18. yüzyılda sadrazamı Divitdar Mehmet Emin Paşa’ya mescide hünkar mahfili ve kasrı eklettirdiğini, 19 yüzyılda da 2. Mahmud’un Boğaz seyahatleri sırasında bu camiyi çok kullandığını belirterek, bu yüzden o devirde de mescitte bir tamirat yaptırdığını aktardı.
Caminin 1965 yıllarında geniş kapsamlı bir onarım ve tamirat geçirdiğini tabir eden Nar, o günden sonra da çok fazla ayrıntılı bir çalışma yapılmadığını lisana getirdi.
Kalyon Holding İdare Konseyi Lideri Cemal Kalyoncu’nun onarıma talip olmasıyla Kalyon Vakıf ile İstanbul Vakıflar 2. Bölge Müdürlüğü ve caminin mülkiyetinin bulunduğu Mehmet Vani Vakfı ortasında imzalanan protokolle yenileme çalışmalarının başladığını anımsatan Nar, Kalyon Vakfının “şehre vefa” hissiyle camiyi yine İstanbul’a kazandırmak için çalışmalarını sürdürdüğünü söz etti.
Yapının kagir kısmının çok az olduğunu, caminin hünkar kasrının üst katı, deniz cephesindeki duvarının üst kısmı ve çatısının ahşaptan oluştuğunu anlatan Nar, yangında ahşap kısımlarının tümünün yanarak caminin kullanılamaz hale geldiğini söyledi.
Raspa çalışmalarında ulaşılan özgün ayrıntılarla proje şekillendi
Nar, onarım öncesinde yapının tabanında yapılan geoteknik ve statik araştırmalar sonucunda temelinde güçlendirme çalışması yapıldığını, projelendirme sürecinin 7-8 ay sürdüğünü ve sonrasında uygulamaya geçildiğini lisana getirdi.
Camideki “muhdes” diye isimlendirilen, özgün olmayan eklentilerin temizlenmesi ve yanan ahşap materyallerin yapıdan kaldırılmasının akabinde projelendirme çalışmasına başlandığını belirten Nar, şöyle devam etti:
“Çalışmaların birinci etabında bizi keyifli eden bir durum kelam konusu oldu. Yangından 1 yıl kadar evvel yapının rölöveleri alınmış ve heyete sunulmuş. Tüm 3 boyutlu haritalandırma sistemi gerçekleştirilmiş. Bu elimizde büyük bir data olarak bulunuyordu. Projelendirme çalışmaları öncesinde yapının geri kalan kısımlarında, bilhassa duvarlarında bir raspa çalışması yapıldı. Zira 1960’larda ve sonraki periyotlarda yapılmış çalışmalarda yapıyı sağlamlaştırmak ismine çimento sıvalar bulunuyordu. Günümüzdeki onarım çalışmalarında yapıya ziyan verdiği için bunları tümüyle kaldırıyoruz. Çalışmalar sırasında yapının özgün ayrıntılarına ulaşıldı ve projelendirme çalışmaları da bu özgün ayrıntılarla birlikte oluşturuldu.”
Çimento sıvaların altından teğet kemerli pencereler ile mermer çeşme aynaları çıktı
Yapının ahşap kısımları dışında kagir kısımlarında harim yerinin iki duvarı, bir de minaresi olduğunu aktaran Nar, “Bu iki duvarının üzerinde bulunan çimento harçlı sıvalar kaldırıldığında pencerelerin gördüğümüz durumdaki haliyle yarım daire kemerli olduğunu düşünüyorduk lakin çalışmaları yaptıktan sonra fark ettik ki altında özgün teğet kemerli pencereleri var. Şu anda biz de ona nazaran zati projesi hazırlanarak uygulamaları devam ettiriyoruz.” dedi.
Yüksek mimar Nuran Nar, hünkar kasrının yer katında sonradan yapılmış bir çalışmayla kapatılmış ahşap başlıkları olan ahşap sütunlara ulaştıklarını, bunların da projelendirme etabında arşiv çalışmalarıyla bir arada bir data oluşturduğunu söyledi.
Caminin parseli içinde müştemilat yapısı, bir de şadırvan bulunduğuna dikkati çeken Nar, “Bizi heyecanlandıran bahislerden biri de şadırvanın üzerinde bir çimento sıva vardı. Onu kaldırdığımızda altında özgün, şadırvanın yapıldığı periyoda uygun olarak yapılmış mermer çeşme aynalarını bulduk. Alışılmış bunların hepsi tahrip olmuşlar. Tahminen de bu kadar tahrip olduğu için tümünün üzerini sıvamışlardı. Onları çıkardık, paklığını yaptık. Birleştirmelerini tamamladık ve artık üzerini sıvamadan motamot o halde tekrar şadırvanın üzerine adapte ederek onarımını tamamlayacağız.” sözlerini kullandı.
Caminin yanan ahşap kısımları hünkar kasrında sergilenecek
Yangında caminin ahşap kısımlarından geriye neredeyse hiçbir şey kalmadığını vurgulayan Nar, şunları söyledi:
“Ne tavan ne döşeme ne de pencere ayrıntıları ki pencereler zati değiştirilmişti, hiçbiri elimizde yoktu. Ama biz yeniden de enkazda çıkan yangında tahrip olmuş kesimlerden bulabildiğimiz kadarını aldık ve envanterleyip kaldırdık. Onları da olabildiğince kullanmaya çalışacağız. Şöyle bir fikrimiz var ki projemize de onu işletmiş olduk. Hünkar kasrında yanan ahşap kısımların bir kısmını doğal ki statik manadaki dayanağı sağlayarak sergilemeyi düşünüyoruz. Bu çalışmayı, 2020 kasım ayında çıkan yangının acı ıstırabını tahminen geleceğe de tekrar hatırlatmak için yapmış olacağız.”
Nar, caminin tahrip olan kısımlarının özgün ayrıntısında ve özgün gereçlerle tekrar yapıldığını lisana getirerek, “Caminin harimi için çok fazla özgün detayımız yok. Zira öncesindeki onarımlarda döşemesi de büsbütün yenilenmişti. Duvarlarında da aslında yeni sıvalar vardı. Maalesef o sıvaların altında, çok istedik ancak harim yerinde bir kalem işine ya da özgün sıvaya denk gelemedik.” dedi.
Minarenin yapıldığı periyodun özgünlüğünde olduğunu ve tahrip olan kesimlerinin değiştirilip onarımının tamamlandığını anlatan Nar, “Yapının onarımının yüzde 70’lik kısmını süreç açısından tamamlamış bulunuyoruz. Geri kalanında da tekrar yapı el verdiği sürece karşımıza rastgele bir şey çıkmazsa kısa müddette tamamlamayı düşünüyoruz.” diye konuştu.
Güçlendirme çalışmalarının yanı sıra duvarlardaki sorunları de çözdüklerini ve projelendirmelerinde sonuca ulaşıldığını lisana getiren Nar, duvarların ahşap karkas kısımlarının tamamlanmak üzere olduğunu, sonrasında ahşabın ayrıntılı ve süslemeli olan ince işçiliklerine başlayacaklarını kelamlarına ekledi.